විසම්මුතික ස්මරණය සහ ප්‍රජාතාන්ත්‍රික පුරවැසිභාවය: සන්ධ්‍යා එක්නැලිගොඩ සහ යුක්තිය සඳහා ඇගේ අරගලය

චූලනී කොඩිකාර

මෛත්‍රීපාල සිරිසේන ජනාධිපතිවරණ ව්‍යාපාරයේ මැතිවරණ ප්‍රචාරක පත්‍රිකාවක්, 2015 ජනවාරි.

2015 වසරේදී ජනාධිපතිවරණයෙන් සහ පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයෙන්, සිරිසේන සහ යහපාලනය සඳහා ඒකාබද්ධ පෙරමුණ ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් පසුව, එක්නැලිගොඩ සිද්ධිය අපරාධ විමර්ශන ඒකකය වෙත භාරදෙනු ලැබිණි. මාස කිහිපයක් ඇතුළත විමර්ශනය ශීඝ්‍ර ප්‍රගතියක් ලැබුවේ ය. 2015 ඔක්තෝබර් මාසය වන විට අපරාධ පරීක්ෂණ දෙපාර්තමේන්තුව විසින් ගිරිතලේ තුන්වැනි හමුදා බුද්ධි බලකායේ කඳවුරු භූමියට අනුයුක්තව සේවය කළ හමුදා බුද්ධි අංශ සාමාජිකයන් රැසක් ඇතුළු සැකකරුවන් 9 දෙනකු අත්අඩංගුවට ගෙන තිබිණි. මුලින් ඔවුන් ත්‍රස්තවාදය වැළැක්වීමේ පනත යටතේ අත්අඩංගුවට ගත්තත් පසුව දණ්ඩ නීති සංග්‍රහයේ පැහැර ගැනීමේ සිට මිනීමැරුම දක්වා අපරාධ ගණනාවකට චූදිතයන් බවට පත් කෙරිණි. 2019 නොවැම්බර් මස මෙම මහේස්ත්‍රාත් පරීක්ෂණය නිමා කරමින් නීතිපතිවරයා විසින් ප්‍රගීත් එක්නැලිගොඩ අතුරුදන් කිරීම සම්බන්ධයෙන් විශේෂ ත්‍රිපුද්ගල මහාධිකරණයක් ඉදිරියේ යුධ හමුදා බුද්ධි අංශ නිලධාරීන් 9 දෙනෙකුට එරෙහිව අධිචෝදනා ගොනු කළේ ය.

දණ්ඩ නීති සංග්‍රහයේ 02 වගන්තිය (අනුබල දීම), 112 වගන්තිය (ආරක්ෂා කිරීම; තම යුතුකම වන්නා වූ වරදක් සිදුකිරීමේ උපක්‍රමයක් රජයේ සේවකයෙකු විසින් වසන් කරනු ලැබීමේ වරද), 140 වගන්තිය (නීතිවිරෝධී රැස්වීම), 355 වගන්තිය (මිනීමැරීම සඳහා අපහරණය කිරීම හෝ පැහැරගෙන යාම) සහ 296 වගන්තිය (මිනීමැරීම) ඇතුළත් වගන්ති ගණනාවක් යටතේ ඔවුන්ට විරුද්ධව චෝදනා ගොනු කරනු ලැබිණ. මෙම ආරංචිය ඇසුණු දිනයේ සන්ධ්‍යාට නිහඬ සතුටක් දැනිණ. ඇය මා සමග කීවේ සිය සැමියාගේ අතුරුදන්වීම සඳහා ඉටුවිය යුතු යුක්තිය වෙතට මදක් සමීප වූ බව තමන්ට දැනුණු බවයි. 2020 සැප්තැම්බරයේ නඩු විභාගය ආරම්භ වූ විට ඇය විශේෂ අධිකරණය විසින් කැඳවනු ලැබූ සාක්ෂිකරුවන් පස් දෙනාගෙන් කෙනෙකු වූවා ය. කෙසේ වෙතත්, 2019/2020 මැතිවරණයෙන් පසු මහේස්ත්‍රාත් අධිකරණ පරීක්ෂණය මෙන්ම එක්නැලිගොඩ සිද්ධියට අදාළ ත්‍රිපුද්ගල මහාධිකරණ නඩුව ද යටගැසීමට හා එහි අදාළත්වය අහෝසි කිරීමට ගෝඨාභය රාජපක්ෂ ආණ්ඩුව සහ චූදිතයන් විසින් සමාන්තර ක්‍රියාදාමයකට මුල පුරා තිබිණි.

එක්නැලිගොඩ නඩුවිභාගය ආරම්භ කිරීමට පෙර, 2020 ජනවාරි මස ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂ විසින් පත් කළ දේශපාලන පළිගැනීම්වලට ලක්වූවන් පිළිබඳ ජනාධිපති කොමිසම ඉදිරියේ මේ නඩුවේ සියලු චූදිතයන් විසින් පැමිණිලි ගොනු කර තිබිණි. නඩු විභාගය ආරම්භ වන විට මෙම කොමිෂන් සභාව එක්නැලිගොඩ නඩුවේ සෑම චූදිතයකුගෙන්ම සාක්ෂි ලබාගනිමින් සිටියා පමණක් නොව, නඩුවේ ඇතැම් ප්‍රධාන සාක්ෂිකරුවන් ද කොමිසම ඉදිරියට කැඳවමින් තිබිණි. 2020 දෙසැම්බර් මස කොමිසම ඉදිරියේ ප්‍රකාශයක් දීම පිණිස එක් ප්‍රධාන සාක්ෂිකරුවෙකු කැඳවූයේ එක්නැලිගොඩ නඩුව අවසන් වන තෙක් වෙනත් කිසිදු අවස්ථාවක සාක්ෂි ලබාදීම ඔහුට තහනම් කරමින් පැවති අධිකරණ නියෝගයක් ද නොතකා ය. 2015 වසරේ හෝමාගම මහේස්ත්‍රාත් අධිකරණයේදී දිවුරුම පිට ලබාදුන් පාපොච්ඡාරණය මෙම සාක්ෂිකරු කොමිෂන් සභාව ඉදිරියේදී හකුළා ගත්තේ, ඔහුගේ පාපොච්ඡාරණය තර්ජනය සහ බලහත්කාරය යටතේ ලබාගත් එකක් බව කියමිනි. අනතුරුව එක්නැලිගොඩ ත්‍රිපුද්ගල මහාධිකරණය ඉදිරියේදී ද ඔහු එයම කළේ ය. සන්ධ්‍යා විසින් මේ වන විට ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයේ මූලික අයිතිවාසිකම් පෙත්සමක් ගොනු කර ඇත්තේ ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂ විසින් පත් කරන ලද දේශපාලන පළිගැනීම් පිළිබඳ කොමිෂන් සභාව විසින් ස්වාභාවික යුක්තියේ රීති සහ මූලධර්ම උල්ලංඝනය කර ඇති බවත්, එහි කාර්යපටිපාටීන්ගේ සමස්තයම මුල පටන් බල රහිත බවත්, නීතිය තුළ එයට බලාත්මක බවක් හෝ බලපෑමක් නොමැති බවත් තර්ක කරමිනි. දේශපාලන පළිගැනීම් පිළිබඳ කොමිෂන් සභාවේ තීරණ සහ නිර්දේශ ක්‍රියාත්මක කරන ලෙසට 2021 ජනවාරි 18 වැනිදා ගත් කැබිනට් මණ්ඩල තීරණයට ද මෙම පෙත්සම අභියෝග කරයි. දේශපාලන පළිගැනීම් පිළිබඳ කොමිෂන් සභාවේ සභාපති උපාලි අබේරත්න, අධිකරණයට අපහාස කිරීම සම්බන්ධයෙන් වගවීමට යටත් විය යුතු බවට ද සන්ධ්‍යාගේ නීතීඥවරයා එහි තර්ක කරයි. 2022 ජූනි වන විට, මෙම නඩුවේ සිටින ප්‍රධාන සාක්ෂිකරුවන් දෙදෙනකු දැන් චූදිතයන්ට චෝදනා එල්ල කරමින් පාපොච්චාරණයක් කිරීමට රහස් පොලිසිය තමාට බල කළ බවට චෝදනා කර ඇත. මෙම වර්ධනයන් දැන් මෙම නඩු විභාගය හරහා යුක්තිය පසිඳලීමේ හැකියාව බරපතල ලෙස අභියෝග කර ඇත.

කඳුළු සහ ශාපයන්

ප්‍රගීත් එක්නැලිගොඩගේ අතුරුදන්වීම පිළිබඳ සත්‍යය සහ යුක්තිය සොයායන නීතිමය අරගලයේ යෙදී සිටියදී පවා සන්ධ්‍යා සිය අරගලය විද්‍යමාන කිරීමේ කොටසක් වශයෙන් විරෝධතාවල නිරත වූවා ය. අතුරුදන්වූවන් ස්මරණය කිරීම හා සදෘශ්‍ය කිරීම සඳහා වූ සහ/හෝ අපරාධකරුවන්ට චෝදනා කිරීම හා ඔවුන් විනිශ්චයට ලක් කිරීම සඳහා වූ මෙකී ‘විරෝධතා ප්‍රකාශන රූ රංගනයන්’ ඇතැම් විටකදී ලතෝනිය සහ වැළපීම ද, තවත් විටෙකදී ශාප කිරීම සහ යාදින්නා කිරීම ද විදහා දක්වයි. විටෙකදී වේදනාව, දුක සහ ක්ෂතිමය භ්‍රාන්තිය ද තවත් විටෙකදී වියරුව සහ ප්‍රතිරෝධය ද ඇය පෙරදැරි කරයි. ඇයගේ විරෝධතා තුළ ඇය යොදවන විලාපය සහ කෝපයේ කාන්තා නිරූපක ඇය ලබාගන්නේ ප්‍රේක්ෂකයන්ට හුරුපුරුදු ආගමික-සංස්කෘතික සමුච්චයකින් ය. එය බෞද්ධ-හින්දු දේව මණ්ඩලයේ පත්තිනි දේවිය සහ කාලි දේවිය ද ජේසුගේ මව වූ මරිය මව්තුමිය ද චන්දා නමැති කිඳුරිය ද (එනම් බුදුන් වහන්සේ පෙර ආත්මයක කින්නරයකු  ලෙස උපත ලැබූ විට ඔහුගේ භාර්යාව) වැනි චරිතවලින් සමන්විත ය.[10] මේ සියල්ල විලාපයේ, සුවපත් වීමේ සහ යුක්තියේ සුසමයාදර්ශීය සංකේතයන් ය. ඇය ඔවුන්ගේ ‘දිව්‍යමය’ සංස්කෘතික බලය ඉල්ලා සිටින විට එසේ කරන්නේ කොටුව දුම්රිය ස්ථානය, අරලියගහ මන්දිරය  (අගමැති නිල නිවස) හෝ දළදා මාලිගාව වැනි පොදු ස්ථාන ඉදිරිපිට ය. එසේ කිරීමේදී ඇය ඒවාට සම්බන්ධ ආගමික-සංස්කෘතික චාරිත්‍ර අනුකරණය කරයි.

මහනුවර දළදා මාළිගය අබියස සන්ධ්‍යා සහ අතුරුදන්වූවන්ගේ සමීප ඥාතීන් සඳකිඳුරු ජාතක කාව්‍යය ගායනා කරමින්, 2018 සැප්තැම්බර්.

නිදසුනක් වශයෙන් 2018 සැප්තැම්බරයේදී ඇය 1988-89 කැරැල්ල සමයේ සිය පවුල්වල සාමාජිකයන් අතුරුදන් වූ සෙසු කාන්තාවන් කිහිප දෙනෙකු සමග මහනුවර දළදා මාළිගය ඉදිරිපිට සඳකිඳුරුදාව යන සිංහල ජන ගීවලියෙන් උපුටාගත් කවි 25 ක් සජ්ඣායනා කළා ය. 12 වන සියවසේදී පමණ රචනා කළ මෙම කාව්‍යයේ සඳකිදුරු ජාතකයේ කතා පුවත පද්‍ය 433 කින් විස්තර කෙරේ. ඒවා සිංහල කාව්‍යයේ විශිෂ්ටතම සහ ලාලිත්‍යය අතින් විශිෂ්ටතම පද අඩංගු කෘතියක් ලෙස විස්තර කර ඇත (ප්‍රනාන්දුපුල්ලේ 1998: 88). මෙම පද්‍යාවලියේ කේන්ද්‍රීය කොටස වන්නේ සිය ස්වාමිපුරුෂයා මරා දැමූ කුරිරු රජුට චන්දා චෝදනා කරන ආකාරය දැක්වෙන පැදි 100 කට අධික ප්‍රමාණයකින් සමන්විත වැළපිල්ලයි. රජු තම ස්වාමිපුරුෂයා මරා දැමුවේ මන්දැයි ඇයට දැන ගැනීමට අවශ්‍යයි. සිසිල් තුරු සෙවනේ සහ මලින් ගැවසුණු වැලි පොළොවේ ඔවුන් කෙළි දෙළෙන් කාලය ගත කළ ආකාරය ඇය විස්තර කරයි. ඔවුන් ශෝකයක් හෝ අසමගියක් දැන නොසිටි අතර, දැන සිටියේ ආලය පමණි. ඔහුගෙන් වෙන්වීමේ ශෝකය ජලයෙන් හටගත් ගින්නක් මෙන් දැවෙන අතර, ඇයට දැන් සැනසීමක් නැත. චන්දා වැළපෙමින් නර්තනයේ යෙදෙන අතර, වනයේ සිටි සියලු මෘගයෝ සහ පක්ෂීහු ද ජලයේ සිටි මත්ස්‍යයෝ ද නිශ්චලව සැළෙමින් ඇගේ කණස්සල්ලට අන්තර්ග්‍රහණය වෙති (එම). සිංහල ජන සම්ප්‍රදාය තුළ මෙම පද්‍ය අවමංගල්‍යයන්හිදී ගායනා කරනු ලබන අතර ජන රංගයන් ලෙසත් නාට්‍යකරණය කරනු ලැබේ. ප්‍රජා නෘත්‍යයන් ලෙස මෙය රඟදක්වන කල්හි කාන්තාවෝ වැළපෙමින් සහ විලාප නගමින් බිම පෙරළෙති.

2019 ජනවාරි මාසයේදී ජනාධිපති ලේකම් කාර්යාලය ඉදිරිපිට පදික වේදිකාවේ පැවැත්වූ විරෝධතාවකදී සන්ධ්‍යා කාලි මෑණියන්ට ආයාචනා කළා ය. මෙම පදික වේදිකාව අක්කර 660 කින් යුත් වරාය නගරය ඉදිකිරීම සඳහා මුහුදෙන් ගොඩ කරන ලද භූමියෙන් වෙන් කර ඇති පටු තීරුවකි. ඇය සිය විරෝධතාවලට තමන් කැටුව නිතර යනෙන අතුරුදන්වූවන්ගේ පවුල්වල සාමාජිකාවන් දෙදෙනෙකු වූ සිත්ති අමීනා සහ විජය ලක්ෂ්මී සමග සවස 4 ට පමණ එම ස්ථානයට පැමිණියා ය. පළමුව කාලි මෑණියගේ ‘සොහොන්කාලි’ ආවේශය දැක්වෙන අඩි 6×4 රූපයක් වරාය නගර ඉදිකිරීම් භූමියෙන් පදික වේදිකාව වෙන් කරන වැටේ එල්ලා තබන ලදි. එදින විරෝධතාවයට සන්ධ්‍යා තෝරාගෙන තිබූ රූපයේ කාලිට අත් දහයකුත් කකුල් දහයකුත් තිබූ අතර, ඇය මිනිස් අත් සායක් සහ හිස් කබල් මාලයක් ද පැළඳ සිටියා ය. ඇගේ දෑස් දිලිසෙමින් තිබූ අතර, ඇගේ රක්ත වර්ණ දිව මුවෙන් පිටතට එල්ලා වැටෙමින් තිබිණි. සිය වල්ලභයා වන ශිවගේ සිරුර මත නර්තනයේ යෙදෙමින් සිටි ඇය  අත්වල ත්‍රිශූලයක්, කඩුවක්, දුන්නක් සහ ඊතලයක් දරා සිටියා ය. මෙම පින්තූරයට පසෙකින් එල්ලා තිබූ බැනරය නිවේදනය කළේ “රාජපක්ෂ දෙපළ” විසින් ප්‍රගීත් අතුරුදන් කිරීමේ 9 වැනි සංවත්සරය සලකුණු කරමින් සන්ධ්‍යා කාලි මෑණියන්ට ආයාචනා කරන බවයි. “රාජපක්ෂ දෙපළ” යන්නෙන් හිටපු ජනාධිපතිවරයා සහ ඔහුගේ සහෝදරයා වන ආරක්ෂක ලේකම්වරයා අදහස් කෙරිණි.

අනතුරුව පහන්, රතු මල් සැකසුමක්, කොහොඹ පත්, හඳුන්කූරු, කපුරු, පොල්, බිත්තර, කහ දිය සහ සෙසු පූජා භාණ්ඩ එම පින්තූරය ඉදිරියේ සූදානම් කෙරුණේ සන්ධ්‍යාට සහයෝගය දීම පිණිස ඒ වන විට පැමිණ සිටි මිතුරන් හා ක්‍රියාකාරීන් සුළු පිරිසකගේ උදව්වෙනි. ඉන්පසුව ශාප පාඨ ලියා ඇති කෙසෙල් කොළ සහ සුදු කඩදාසි රූපයේ එල්ලා පොළොව මත විසුරුවා හැරියේ සුළඟට ඔවුන් විසින් ශාප කරන ලද අය වෙත ඒවා රැගෙන යාම පිණිස ය. එහි පද කිහිපයක් පහත පරිදි විය:

යන යන තැන භය දැනියන්
හැම හැම විට ගැහි පලයන්
පපුව පැලී මග වැටියන්
වැහි නැති හෙණ ඇද වැටියන්
නිරන්තරේ බය දැනියන්
අහස පලා අකුණු වැදී මිනීමරුවා මැරී වැටියන්…

පහන්, හඳුන්කූරු සහ කපුරු හා අඟුරු සහිත බඳුන් නවයක් දැල්වූ පසු සන්ධ්‍යා එම හැවිලි/ශාප පද ගායනා කළ අතර සිත්ති අමීනා සහ විජය ලක්ෂ්මී ඇය සමග එක්වූහ. එම හැවිලි පැදි වට කිහිපයක් ගායනා කිරීමෙන් පසු කාන්තාවන් තිදෙනා පාර හරහා යාමට තීරණය කළේ කෙළින්ම ජනාධිපති ලේකම් කාර්යාලය ඉදිරිපිට සිටගෙන සිටීමට ය. රැස්ව සිටි කුඩා පිරිස කාලි පින්තූරය, බැනරය සහ සෙසු පූජා භාණ්ඩ යනාදිය රැගෙන ඔවුන් පසුපස ගියහ. සන්ධ්‍යා, සිත්ති අමීනා, සහ විජය ලක්ෂ්මී ගාලු පාරේ සීමාව ලකුණු කරන ස්ථානය සහ ජනාධිපති ලේකම් කාර්යාලයට හරි කෙළින් ඉදිරියේ ඒ ආසන්නයේ වාඩි වී සිය හැවිලි කීම කරගෙන ගියහ. ඉර බැස යන්නට පටන්ගෙන අඳුර වැටෙද්දී ඔවුහු භූමි තෙලින් නහවා තිබූ පන්දම් නවයක් දල්වා කාලි අභියස පොල් ගෙඩි නවයක් ගැසුවේ “සාප වේවා, සාප වේවා, සාප වේවා” යනුවෙන් නැවත නැවතත් කියමිනි.

සන්ධ්‍යා ගිනි සිළුවක් සහ ත්‍රිෂූලය අතැතිවල, 2019 ජනවාරි (ඡායාරූපය: නිල්ශාන් ෆොන්සේකා).

2022 ජනවාරි මාසයේ ප්‍රගීත් එක්නැලිගොඩගේ අතුරුදන්වීමේ 12 වැනි සංවත්සරයේදී සන්ධ්‍යා කන්නගී සහ කාලි යන දෙපළගෙන්ම යුක්තිය ඉටු කරන ලෙස ඉල්ලා සිටියා ය. ජනවාරි මස 24 වන දින ඇය විසින් නවගමුව පත්තිනි දේවාලයේදී පත්තිනි දේවියට පළතුරු, මල්, සුවඳ දුම් සහ ඇය විසින් රචනා කරන ලද නාග සංදේශය නමින් ගී කාව්‍යයක් පූජා කළා ය. සිංහල සාහිත්‍යයේ සංදේශ කාව්‍යයෙන් ඉඟියක් ගනිමින්, මේ කාව්‍යයේ පත්තිනි කාලි වෙත නාගයකු හරහා පණිවිඩයක් යවයි. 25 වැනි දින ඇය මෝදර කාලි කෝවිල අසල වෙරළේදී තම හිස මුඩු කර, කපන ලද හිසකෙස් සාගරයට පූජා කර, පසුව කාලි දේවිය ඉදිරියේ වීර පූජාවක් පැවැත්වූවා ය. ප්‍රගීත් එක්නැලිගොඩ අතුරුදන්වීම සම්බන්ධයෙන් යුක්තිය ඉටුවන තුරු මින් ඉදිරියට කළු ඇඳුමින් සැරසී හිස මුඩු කරගෙන සිටින බවට සන්ධ්‍යා සපථ කළා ය. එම භාරයත් සමග කාලි මෑණියන් ඉදිරිපිට සන්ධ්‍යා ඊට පෙරදින පත්තිනි මෑණින්ට පූජා කළ නාග සන්දේශය කියෙව්වා ය. සන්දේශයෙන් කියැවෙන්නේ 2010 ජනවාරි 24 දින ප්‍රගීත්ට සිදුවූ විපත, ඉන්පසු සන්ධ්‍යාගේ දුක සහ එයට වගකිව යුත්තන් තවමත් බලයේ සිටින බවත් ය.  කාව්‍යයේ ඉතිරි කොටසේ පත්තිනි කාලිගෙන් ඉල්ලා සිටින්නේ අපරාධකරුවන්ට – රාජපක්ෂලාට සහ චූදිත හමුදා නිලධාරීන්ට – හැකි සෑම ආකාරයකින්ම දඬුවම් කරන ලෙසයි. කවිය අවසන් වන්නේ මෙසේය:

එලවා එලවා ජනයා ලව්වා
රජ අසුනෙන් පන්නා දමපන් අම්මේ…
මැදමුලනේ මහ ගේ මැද්දෙදි
බොටුවෙන් අල්ලා පවුලම
ගිනිලා පුච්චන් අම්මේ…

යමෙකු එවැනි ශාප කිරීම් විශ්වාස කළත් නැතත් 2022 ජනවාරියෙන් පසු ශ්‍රී ලංකා දේශපාලනයේ සිදුවූ දේ බලන විට සන්ධ්‍යාගේ “ස්වාමි භක්ති ආතුර මහා ශාපයේ” පබැඳුණු  පද පේළි හා අද්භූත ගැලපීමක් ඇති බවක් දැනේ.

කාලිගේ දිව්‍ය බලය ආමන්ත්‍රණය කිරීමේදී සන්ධ්‍යා ශ්‍රී ලංකාවේ අතුරුදහන් වූවන්ගේ පවුල්වල කාන්තාවන් කාලි අම්මන් දෙවඟනන්ට ආයාචනා කිරීම පිළිබඳ දිගු ඉතිහාසයක් අනුගමනය කරයි. නමුත් ඔවුන් එය විවිධ ආකාරවලින් සහ විවිධ අරමුණු සඳහා කරන බව හඳුනා ගැනීම වැදගත් ය. 1988-1991 කාලයේ ජවිපෙ කැරැල්ලෙන් පසු ශ්‍රී ලංකාවේ දකුණින් බිහි වූ මව්වරුන්ගේ පෙරමුණ, එහි ප්‍රතිවිරෝධයේ කොටසක් ලෙස දේව කන්නලව්ව නිතර යෙදවීය. මාලතී ද අල්විස් විසින් ලේඛනගත කර ඇති පරිදි මෙම විරෝධතාවල කාන්තාවන් තම පුතුන් සහ ස්වාමිපුරුෂයන් ආපසු ලබා දෙන ලෙස පොල් ගසමින් දෙවියන්ට කන්නලව් කළ අතර ඔවුන් රැගෙන ගිය අයට ශාප කළේය (ද අල්විස් 1997: 200). මෙම විරෝධතාවකදී එක් මවක් ප්‍රේමදාසට නැවත නැවතත් ශාප කළ ආකාරය ද අල්විස් මෙසේ විස්තර කරයි:

ප්‍රේමදාස මම මේ දරුවා මාස දහයක් මගේ කුසේ දැරුවෙමි. ඔබටත් ඔබේ පවුලේ අයටත් දින 10 ක් හෝ සති 10 ක් හෝ මාස 10 ක් හෝ අවුරුදු 10 ක් හෝ දශක 10 ක් නොව කල්ප ගණනාවක් ශාප වේවා (එම: 201).

මෙම මව්වරුන්, මරාගෙන මැරෙන බෝම්බකරුවකු අතින් ජනාධිපති ප්‍රේමදාස ඝාතනය වීම, 1993 සහ 1995 අතර මැතිවරණවලදී එක්සත් ජාතික පක්ෂය පරාජය වීම සහ “ඔවුන්ගේ ආණ්ඩුව” බලයට ගෙන ඒම ඔවුන්ගේ අරගලයේ සනාථනයක් ලෙස සැලකීය (ද අල්විස් 1997; ද අල්විස් 2001; ද මැල් 2001). ද අල්විස් ලියන පරිදි ප්‍රේමදාසගේ මරණයෙන් දින කිහිපයකට පසු ප්‍රේමදාසට ශාප කළ කාන්තාව කෙසෙල් ඇවරියක් රැගෙන ඇයව බැලීමට පැමිණ ජයග්‍රාහී ලෙස “මා ඔහුට ශාප කළ ආකාරයටම ඔහු මිය ගියේ ය” යනුවෙන් ප්‍රකාශ කරන ලදී (ද අල්විස් 1997: 202). ඊට වසර 10 කට පසු අකුරැස්ස මව්වරුන්ගේ පෙරමුණේ ලේකම් නෙලූෆර් ද මැල්ට මෙසේ පැවසීය:

විශේෂයෙන්ම අපේ දරුවන් ගැන සිතන විට අදටත් පළිගැනීමේ සිතිවිල්ල අපේ සිත් තුළ තදින්ම පවතී. අපි කවදාවත් අමතක කරන්නේ නෑ. අපි පළිගන්නා ආකාරය එජාපය බලයට නොපැමිණෙන බව සහතික කර ගැනීමයි. දැන් අපේ එකම අරමුණ එජාපය බලයට ඒම වළක්වන්නය. ඒ නිසා මව්වරුන්ගේ පෙරමුණ ස්වාධීන සංවිධානයක් ලෙස හඳුන්වන්න බැහැ. එය එජාපයට විරුද්ධ යන අර්ථයෙන් අතිශය දේශපාලන සංවිධානයකි ( ද මැල් 2001: 258).

ද අල්විස් දකුණේ මව්වරුන්ගේ පෙරමුණේ විරෝධතා ලේඛනගත කරන විට,  පැට්‍රීෂියා ලෝරන්ස් යුද්ධය නිසා ඇති වූ ප්‍රචණ්ඩත්වයට සහ දුක් වේදනාවලට ප්‍රතිචාර වශයෙන් මඩකලපු දිස්ත්‍රික්කයේ ආගමික චාරිත්‍ර ලේඛනගත කරමින් සිටියා ය. දකුණේ මව්වරුන්ගේ පෙරමුණේ මහජන ශාප විරෝධතා මෙන් නොව, ලෝරන්ස් විසින් ලේඛනගත කරන ලද ආගමික වත්පිළිවෙත් පුද්ගලිකව සිදු කෙරුණි. මෙම චාරිත්‍ර මගින් යුද්ධයෙන් පීඩාවට පත් වූ ප්‍රජාවට බිඳී ගිය ඥාති සබඳතා, පැහැරගැනීම් සහ අත්අඩංගුවට ගැනීම්, කප්පම් ගැනීමේ ක්‍රියා සහ වධහිංසා ගැන කතා කිරීමට අවකාශයක් නිර්මාණය විය (ලෝරන්ස් 1997: 202).

විසම්මුතික පුරවැසිභාවය සහ විසම්මුතික ස්මරණය

ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය පිළිබඳ සංකල්පය ඡන්දය ප්‍රකාශ කිරීම සහ සාකච්ඡාමය සංවාද මණ්ඩපවලට පමණක් සීමා නොවන බවත්, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සහභාගිත්වයේ අත්‍යවශ්‍ය අංගයන් ලෙස කාන්තාවන් ද ඇතුළුව පොදු අවකාශයේ විසම්මුතිය සහ දේශපාලන විරෝධතා ක්‍රියා ඇතුළත් වන බව අපි දැන් වටහා ගනිමු (ස්පාක්ස් 1997). ස්පාක්ස් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී විසම්මුතිය පිළිබඳ සිය රචනාව ආරම්භ කරන්නේ රෝසා පාක්ස්, ජොනී ජේ ටිල්මන්, ඕඩ්රි ලෝඩ් සහ කැන්ඩෙස් ගින්රිච්ගේ කතාන්දර සමගින්, වෙනස්කොට සැලකීමට සහ මර්දනකාරී බල ව්‍යූහයන්ට එරෙහිව ස්ත්‍රියගේ සමාජ ක්‍රියාකාරිත්වය යළි අත්පත් කර ගැනීමේ මගක් ලෙස සහ ඒවා ප්‍රජාතාන්ත්‍රික විසම්මුතියේ ක්‍රියාවන් ලෙස නැවත මූර්තිමත් කරමිනි. සිය අර්ථ නිරූපණයේදී විසම්මුතික පුරවැසියා යනු “බලයේ පැතිර පවත්නා සැකසුම්වලට ප්‍රසිද්ධියේ විරුද්ධ වන” සහ විපක්ෂ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී භාවිතවල අර්ථයන් විසින් “විරුද්ධත්වයේ ආයතනගත අර්ථයන්ගෙන් බලයෙන් බැහැර කළ” තැනැත්තකු ලෙස ඇය විසින් දක්වයි. ප්‍රජාතාන්ත්‍රික විපක්ෂයේ ආයතනික මාවත් ප්‍රමාණවත් නොවන විට හෝ නොමැති විට විසම්මුතික පුරවැසියන් විසින් ඒවා වැඩි කිරීම හෝ ප්‍රතිස්ථාපනය කිරීම සිදුකරනු ලබයි. පෙළපාලි, විරෝධතා සහ වැඩ වර්ජන, හිටි විරෝධයන් සහ වීදි නාට්‍ය වැනි ඔවුන්ට විවෘතව පවතින විකල්ප පොදු අවකාශයන් සංස්ථාපනය කරමින් දේශපාලනයේ ඔවුන්ට පවතින සීමාවන්ම ඔවුහු ප්‍රතිස්ථාපනය කරති. මෙබඳු විසම්මුතික ක්‍රියාවන් දේශපාලන ධෛර්යය ඇති කරයි (ස්පාක්ස් 1997).

වාසුකී නේසයියා විසින් 2013 ජූලි මස සිදුකළ නීලන් තිරුචෙල්වම් දේශනයේදී ස්පාක්ස් ප්‍රතිරාව කරයි. කෙසේ වෙතත් විසම්මුතිය, යුක්තිය සහ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය යන තේමා හරහා සිතීමේ මාර්ගයක් ලෙස සිලප්පතිකාරම් සහ සොෆොක්ලීස්ගේ ග්‍රීක නාට්‍යය ඇන්ටිගනී හි ප්‍රධාන චරිතයන් වන කන්නගි සහ ඇන්ටිගනී නේසයියා පෙරටු කර ගත්තා ය. ඇන්ටිගනීගේ කතාන්දරය පෙරබිම සේ ගනිමින් තීබ්ස් හි රජුගේ නියෝග පිටුපාමින් සිය සහෝදරයාට නිසි භූමදානයක් ලබාදෙන්නට ඇන්ටිගනී ගන්නා තීරණය, සහෝදරියකගේ ශෝකයේ පුද්ගලික ක්‍රියාවක් ලෙස නොව දේශපාලන ක්‍රියාවක් සේ දැකිය යුතු බව ද, එය “තනි පුද්ගල කැරැල්ලකින් ඔබ්බට දිවෙන විරෝධයේ ක්‍රියාවක්” සහ “පුරවැසිභාවය හා හිමිතැන සමග ඇති බැඳීම යළි අර්ථ දක්වන්නක්” බව ඇය තර්ක කළා ය. එහිදී ඇය “ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ආණ්ඩුවේ ප්‍රකාශනයක්” සහ “ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සමාජ හා දේශපාලන ජීවිතයේ ආකාරයක්” ලෙස රොන්සියර් විසින් කරන වෙනස උකහා දැක්වූවා ය. තව ද ජේම්ස් යං’ගේ (යං 1992; 1993) ප්‍රතිස්මාරක සංකල්පනාව ඇය ගෙන හැර දැක්වූවා ය. ඇය ඇන්ටිගනී හි අනුවාදයන්හි ඇති ඉතා වෙනස් ආකාරයේ විරෝධතාවන් ගණනාවක් හඳුනා ගනියි. උදාහරණ වශයෙන් ආර්ජන්ටිනාවේ අතුරුදන්වීම්වලට එරෙහිව සෑම බ්‍රහස්පතින්දා දිනකම බුවනොස් අයර්ස් ප්‍රධාන නගර චතුරස්‍රයේ පා ගමනේ යෙදුණු ප්ලාසා ඩි මායෝ මව්වරුන්, දෙවැනි ලෝක යුධ සමයේ ජපන් හමුදාව විසින් සිදුකරන ලද ලිංගික සූරාකෑම්වලට එරෙහිව උද්ඝෝෂණය කළ ‘සතුට සැපයූ’  කාන්තාවන් (comfort women), 1999 වසරේ එල්ටීටීඊය සිදුකළ නීලන් තිරුචෙල්වම් ඝාතනය ස්මරණය කිරීම පිණිස කිංසි පාරේ සිදුවුණු මාවත් පින්තාරු වැනි විසම්මුතික මතක ක්‍රියාවන් පොදු අවකාශය බහුත්වකරණයට ලක් කරන බව ඇය එහිදී තර්ක කරයි. තව ද, එම මතකයන් “සාමූහික මතකය නර්ථනය කිරීමට සහ ඒවායේ ප්‍රසිද්ධ ප්‍රකාශනය පාලනය කිරීමට මං සොයනා අධිපතිවාදී හෝ ස්වයං-උත්කර්ෂවත් සැමරුම්වලට පටැහැණිව ක්‍රියා කරන්නේ ය”. මෙවැනි ප්‍රති ස්මාරකයන් සැනසීමක් පමණක් නොව අභියෝගයක් ද වන්නේ ය. එය හුදු මුදාගැනීමක් පමණක් නොව කැරළි ගැසීමක් ද වන්නේ ය. එවැනි විසම්මුතික මතක ක්‍රියාවන් වෙනස් අනාගතයන් සිතෙන් මවාගන්නා අතර සමාජ වෙනසක් ද ඉල්ලා සිටියි (නේසයියා 2013: 14-15).

සන්ධ්‍යාගේ විරෝධතා ද විසම්මුතික පුරවැසිභාවයේ සහ විසම්මුතික ස්මරණ භාවිතාවන්ගේ සම්ප්‍රදාය අනුගමනය කරයි. යුක්තිය සඳහා ඇගේ නීතිමය අරගලයට අතිරේකයන් වශයෙන් යෙදවිය හැකි, ඉදිරිපත් කළ හැකි, හඬක්, මාධ්‍යයක්, ප්‍රභේදයක් ඇය නිරන්තරයෙන් සොයමින් සිටින්නී ය. මෙකී පූජාවන් ප්‍රසිද්ධියේ සිදු කිරීම මගින් ඇය වෙනත් අතුරුදහන් වූවන්ගේ සමීපතම ඥාතීන් මෙන් මාතෘත්වය සහ කාලි වැනි කාන්තා දෙවිවරුන් හා සම්බන්ධ යුක්තිය පිළිබඳ අදහස් ප්‍රසිද්ධව යොදවයි. නමුත් ස්පාක්ස් සහ නේසයියා අනුව යමින්, මෙකී ක්‍රියාවන් ශෝක වීමේ සහ ස්මරණයේ හුදු පෞද්ගලික ක්‍රියාවන් හෝ රාජ්‍යයේ නීතියට ආදේශකයක් ලෙස වන දිව්‍යමය නීතියක් උදෙසා දේව කන්නලව්වක් නොවන බව අප පිළිගත යුතුය.

ඒ වෙනුවට, රාජ්‍ය නීතියේ ස්වාධිපත්‍යය ව්‍යංගව විවේචනය කරන සහ ආකෘතිගත නීතිය තුළින් ඇය වැනි අයට යුක්තිය ඉටු කර ගැනීමේ නොහැකියාව කෙරෙහි අවධානය යොමු කරවන, දේශපාලන අවකාශයක් විවෘත කරගැනීමට මං සොයනා දේශපාලන ක්‍රියාවන් ලෙස ඒවා දැකිය යුතුය. ඇගේ අවධාරණාත්මක සහ පුනරාවර්තන කාර්ය සාධනයන්, රාජ්‍යය විසින් අතුරුදන්වීම් ප්‍රතික්ෂේප කිරීම අභියෝගයට ලක් කරයි. ඒවා, රටේ සහ හමුදාකරණය වූ පොදු අවකාශයේ ආඛ්‍යානයන්හි ප්‍රමුඛත්වයට නැගුණු වීරෝධාර සොල්දාදුවාගේ ආඛ්‍යානය අභියෝගයට ලක් කරයි. රාජ්‍යයට, අපරාධකරුවන්ට මෙන්ම ජාතිකවාදී මතවාද මකා දැමීමට හා අමතක කිරීමට අවශ්‍ය මේ රටේ ඉතිහාසයේ කම්පන සහගත සිදුවීම් පිළිබඳ දැනුම මෙවැනි විරෝධතා මගින් සම්ප්‍රේෂණය කරයි. මෙවැනි මහජන විරෝධතා සැලකිල්ලට ගැනීමෙන් අපට පාසල් පෙළපොත්වල හෝ නිල ප්‍රකාශනවල දැකිය නොහැකි ඉතිහාසයක් ගැන ඉගෙන ගැනීමට හැකි වනු ඇති බව මම තර්ක කර සිටිමි. විසම්මුතික ස්මරණ භාවිතාවන්, ප්‍රජාතාන්ත්‍රික පුරවැසිභාවය පිළිබඳ නිර්ප්‍රභූ ඉතිහාසයන් ගැන කතා කිරීමට අපට ඉඩ සලසයි. ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී භාවිතාවන්  ස්ත්‍රී-පුරුෂ භාවය, පන්ති සහ වාර්ගික වෙනස්කම් මත හැඩගැස්වෙන ආකාරය තේරුම් ගැනීමට ද ඒවා අපට ඉඩ සලසයි.

ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ

De Alwis (ද අල්විස්), Malathi. “Motherhood as a Space of Protest: Women’s political participation in contemporary Sri Lanka”. Appropriating Gender: Women’s Activism and the Politicization of Religion in South Asia, ed. Patricia Jeffrey and Amrita Basu. Kali for Women, 1997.

De Alwis (ද අල්විස්), Malathi. “Ambivalent Maternalisms: Cursing as Public Protest in Sri Lanka”. The Aftermath: Women in Post-Conflict Transformation, ed. Sheila Meintjes, Anu Pillay, and Meredith Turshen. Zed Books, 2001.

De Mel (ද මැල්), Neloufer. “Mother Politics and Women’s Politics: Notes on the Contemporary Sri Lankan Women’s Movement”. Women and the Nation’s Narrative. Social Scientists’ Association, 2001.

Fernandopulle (ප්‍රනාන්දුපුල්ලේ), Anthony (Fr.). A Critical Study of the Sinhala Works of Jacome Gonsalves (1676 -1742). PhD Thesis, University of London, 1999.

https://eprints.soas.ac.uk/28641/1/10672801.pdf

Lawrence (ලෝරන්ස්), Patricia. “The Changing Amman: Notes on the Injury of War in Eastern Sri Lanka”. South Asia: Journal of South Asian Studies 20.1 (1997): 215–36.

Nesiah (නේසයියා), Vasuki. “‘The Law, This Violent Thing’: Dissident Memory and Democratic Futures”. Neelan Tiruchelvam Memorial Lecture. Neelan Tiruchelvam Memorial Trust, 2013.

Sparks (ස්පාක්ස්), Holloway. “Dissident Citizenship: Democratic Theory, Political Courage, and Activist Women”. Hypatia 12 (1997): 74-110.

Rancier (රොන්සියර්), Jacques. “Does Democracy Mean Something?” Dissensus: On Politics and Aesthetics. Bloomsbury, 2010.

Young (යං), James. “The Counter-Monument: Memory against Itself in Germany Today”. Critical Inquiry, 18.2 (1992): 267-296.

Young (යං), James.  The Texture of Memory: Holocaust Memorials and Meaning. Yale University Press, 1993.

[1] ඡායාරූපය: “අද පටන් යුක්තිය ලැබෙන තෙක්, ප්‍රගීත් වෙනුවෙන් හිස මුඩුකර පේ වෙනවා – සන්ධ්‍යා එක්නැලිගොඩ”, විකල්ප, 2022 ජනවාරි 25, https://www.vikalpa.org/article/41107.

[2] හෝමාගම මහේස්ත්‍රාත් උසාවිය, A.R. 3170, 2012 මාර්තු 26.

[3] Ambika Satkunanthan, “‘What Sri Lanka Is…’: Acknowledging the Ethnic Conflict in Post-war Reconciliation”, Open Democracy, 2012 මාර්තු 2, https://www.opendemocracy.net/en/opensecurity/what-sri-lanka-is-acknowledging-ethnic-conflict-in-post-war-reconc/

[4] හැන්සාර්ඩ්, 2013 ජූනි 5, 217 වන කාණ්ඩය, 5 වන කලාපය, 501.

[5] “ප්‍රගීත් ඉන්න තැනකින් මට ගෙනත් දෙන්න – සන්ධ්‍යා එක්නැලිගොඩ”, Lankanews, 2013 ජූනි 7, http://plesmiko.blogspot.com/2013/06/blog-post_55.html

[6] “In the Court of Appeal of the Democratic Socialist Republic of Sri Lanka, CA Habeas Corpus 01/10; Ekneligoda Case – Note from hearing at Appeal Court today”, Sri Lanka Guardian, 2012 මැයි 31. http://www.srilankaguardian.org/2012/05/ekneligoda-case-note-from-hearing-at.html

[7] හෝමාගම මහේස්ත්‍රාත් උසාවිය, A.R. 3170, 2012 ජූනි 5; Geneva 2.0: Lessons Unlearnt, Daily FT, 2013 ජනවාරි 31, http://www.ft.lk/columns/geneva-2-0-lessons-unlearnt/4-133003

[8] හෝමාගම මහේස්ත්‍රාත් උසාවිය, A.R. 3170, 2013 අගෝස්තු 21.

[9] එම.

[10] චන්දකින්නර හෙවත් සඳකිඳුරු ජාතකය (අංක 485) හිදී බෝධිසත්ත්වයන් චන්ද නමැති කින්නරයෙකු (කිඳුරෙකු) ලෙස උපත ලබා, සිය කිඳුරිය වන චන්දා සමග හිමවත්හි චන්ද කඳුකරයේ වාසය කළේ ය. දිනක්, කුඩා දිය පහරක් අසළ ඔවුන් කෙළිදෙළෙන් ගත කරමින්, ගී ගයමින් සහ නටමින් සිටියදී දඩයමේ ගිය බරණැස රජු චන්දා දැක ඇය සමග ප්‍රේමයෙන් බැඳුණේ ය. ඔහු චන්දට හීතලයකින් විදින අතර, සිය මිය ගිය සැමියාගේ සිරුර අසල චන්දා මහ හඬින් වැළපෙන විට රජු තමන් කවුදැයි හෙළිකර ඇයට සිය ප්‍රේමය සහ රාජධානිය පිරිනමන බව කීවේ ය. චන්දා එම යෝජනාව පිළිකෙව් කර, සිය සැමියාට හානි කිරීමට ඉඩ දීම ගැන දෙවියන්ට සිය බලවත් විරෝධය පළ කළා ය. ශක්‍ර දෙවියන්ගේ පඬුපුල් ආසනය ඇගේ හඬින් සහ ඇගේ පක්ෂපාතීකම හේතුවෙන් උණු වූ අතර, ශක්‍ර දේවයා බ්‍රාහ්මණයකුගේ වේශයෙන් පැමිණ චන්ද කුමරු හට නැවත ජීවිතය දුන්නේ ය. මෙම ජාතක කතාවේ රජු අනුරුද්ධ වූ අතර, චන්දා රාහුලමාතා වූවා ය. මෙම කතාව බුදුන් වහන්සේ කපිලවස්තු පුරයේ පිහිටි සිය පියාගේ මාළිගයට ගිය අවස්ථාවේදී රාහුලමාතාව දිගින් දිගටම බුදුන් වහන්සේට ප්‍රේමයෙන් බැතිමත්ව සිටින්නේ දැයි සුද්ධෝදන රජුගෙන් දැනගත් අවස්ථාවේදී වදාරන ලදි. බුදුන් පැවසුවේ ඇය විසින් සිය අමරණීය බැඳීම ප්‍රකට කළ පළමු අවස්ථාව මෙය නොවන බවයි.